Curso 12
Lesson
12 - Dek e duesma Leciono
The Negative for auxiliary and quasi-auxiliary verbs
The negative in Ido is usually formed by putting 'ne' in front of the verb.
But as far as auxiliary verbs are concerned, you should be very careful, for
we do not have in English the following nuances and style peculiar to Ido.
Mustar - must (expresas neceseso absoluta, senkondiciona e nerezistebla.)
Vu mustas NE acendar alumeto, nam la chambro es plena de gaso. - You must not
light a match; the room is full of gas.
Vu NE mustas acendar alumeto, nam me povas vidar suficante bone. - You haven't
got to light a match; I can see well enough.
Devar - ought to (konvenas ad omna ed omnaspeca obligesi moral od altra.)
Me NE devas helpar vu. - I haven't got any obligation to help you.
Vu devas Ne adulterar. - You should not (ought not to) commit adultery.
Darfar - may (=havar la yuro o permiso, kontre l'ideo di interdikto.)
Me NE darfas fumar hike. - I may not smoke here. I must not smoke here.
Me darfas NE asistar skolo. - I am allowed to stay away from school.
Povar - can (=esar en la stando necesa por agar e facar ulo.)
Me NE povas pagar imposturi. - I can not pay taxes.
Me povas NE pagar imposturi. - I can evade paying taxes.
Bezonar - need
Ilu NE bezonis facar ol. - He didn't need to do it. So he didn't do it.
Ilu NE bezonas facir ol. - He need not have done it, though he did it.
Ilu bezonas NE facir ol. - He shouldn't have done it. Too late.
Audacar - dare
Me NE audacas informar il pri la mala nuntio*. - I do not dare to inform him
of the bad news.
El audacis NE askoltar mea konsilo. - She dared to ignore my advice.
Vortifado
-eg- (This increases the size or intensity of the root word):
bona - good -> bonega - excellent
varma - warm -> varmega - hot
domo - house -> domego - mansion
dormar - to sleep -> dormegar - to sleep heavily
-et- (This decreases the size or intensity of the root word):
varma - warm -> varmeta - lukewarm/mild
domo - house -> dometo - cottage
dormar - to sleep -> dormetar - to doze
ridar - to raugh -> ridetar - to smile
forko - garden fork -> forketo - table fork
Time (2)
So far we have only learnt o'clock.
06:05 = sis kloki kin
06:25 = sis kloki duadek e kin
06:50 = sis kloki kinadek
03:30 = tri kloki e duimo
01:15 = un kloko e quarimo
01:45 = un kloko e tri quarimi
From the above examples you will see that all minutes are calculated past the
hour. Minutes to the hour are never used in Ido:
du kloki kin (02:05) - five past two, literally 2 o'clock five (minutes)
du kloki duadek (02:20) - twenty past two
du kloki kinadek e kin (02:55) - five to three
non kloki quaradek e non (09:49) - eleven minutes to ten
For 'half past' use 'e duimo':
quar kloki e duimo - half past four, lit. 4 o'clock and a half (hour)
kin kloki e duimo - half past five : The 'e' is important, as 'kin kloki duimo'
could possibly be mistaken for 'half a minute past five'.
The same applies to 'quarter past' and 'quarter to':
sis kloki e quarimo - quarter past six, lit. 6 o'clock and a quarter (hour)
sis kloki e tri quarimi - quarter to seven, lit. 6 o'clock and 3/4 (hour)
<a name="ex1"></a>Exerco 1 (Exercise 1)
From the above vocabulary make words for the following (Click <a href="#ex1-s">here</a>
to go to the answers):
1. 2:05
2. 3:40
3. 17:00
4. 14:47
5. two o'clock (02:00)
6. five past nine (09:05)
7. quarter past six (06:15)
8. quarter to seven (06:45)
9. twenty five to elven (10:35)
10. seven minutes to seven (06:53)
'Qua' as an interrogative adjective
'Qua' as we have seen can mean 'who/which/that'. There is however one remaining
use of 'qua'.
When placed before a singular or plural noun it then means 'what?' or 'which?':
Qua hundo? - What dog/ Which dog?
Qua hundi? - What dogs/ Which dogs?
Qua, qui, quo (summary)
Questions:
Singular --: Qua viro venas? - What man is coming?
Plural ----: Qua viri venas? - What men are coming?
Singular --: Qua venas? - Who is coming?
Plural ----: Qui venas? - Who is coming?
Sing/Plur.-: Quo venas? - What is coming?
Relative:
Singular --: La viro qua venas - The man that is coming.
Plural ----: La viri qui venas - The men that are coming.
Singular --: La treno qua iras - The train that is going.
Plural ----: La treni qui iras - The trains that are going.
Weather
Verbs in Ido relating to weather are impersonal.
The 'it' used in English does not really refer to anything, and must not be
translated in Ido by 'ol' or any other word:
Pluvas - It's raining (pluvo - rain)
Nivas - It's snowing (nivo - snow)
Frostas - It's freezing (frosto - a freeze)
Ventas - It's windy (vento - wind)
Pruinas - It's frosty/ There's a frost. (pruino - frost)
Vortaro
| agnoskar | to admit/acknowledge |
| ankore | still/yet |
| audar | to hear |
| avino | grandmother |
| cayare | this year (adverb) |
| danko pro | thanks for |
| decidar | to decide |
| divenar | to become |
| ecepte | except |
| esforcar | to try |
| fortunoza | fortunate |
| fotografuro | a photograph |
| gambo | leg |
| ja | already |
| hospitalo | hospital |
| infanteto | baby |
| invitar | to invite |
| kozo | thing |
| kara | dear (affection) |
| kuzo | cousin |
| loko | place |
| mortar | to die |
| nomo | name |
| omni | everybody |
| pluvar | to rain |
| post-karto | post card |
| praktikar | to practise |
| prezente | at present |
| respondo | answer |
| se | if |
| ruptar | to break |
| saluto | greeting |
| Skotia | Scotland |
| trista | sad/sorry |
| til nun | as yet/ so far |
| vakance | on holiday |
| venonta yaro | next year |
Letro ad Amiko
La 27ma di agosto
Kara Maria
Danko pro la interesanta letro e la bela post-karti quin tu sendis a me.
Me es tre trista audar ke tua avino ruptis gambo kande el esforcis klimar Blanka
Monto (Mont Blanc) cayare. El es tre fortunoza ke el ne mortis.
Me havas kuzo qua deziras divenar klimero, ma prezente il nur evas ok yari.
Il praktikas sur la muro en la gardeno. Til nun il ne falis.
Adube tu iros vakance en la venonta yaro? Se tu ne ja decidis, me invitas tu
a Skotia. Ofte pluvas hike en Skotia, me agnoskas to, ma es multa interesanta
loki e kozi quin ni povos vidar. Ni certe vizitos Edinburgh.
Tu volis vidar mea familio. Do me sendas a tu fotografuro. Tu ja konocas la
nomi di omni ecepte la infanteto qua nomesas Paul.
Skribez balde tua respondo. Mea saluti a tua avino e la familio.
Tua amiko, Roger
Vortaro
| quala? | what like? |
| renkontrar | to meet |
| abonar | to subscribe to |
| revuo | magazine |
| membro | member |
| societo | society |
| libro-listo | book-list |
<a name="q1"></a>Questioni
1 (Questions 1)
(Click <a href="#q1-s">here</a> to go to the answers):
01) Quala es la post-karti de Maria?
02) Qua ruptis gambo?
03) Quon el klimis?
04) Kad el mortis?
05) Qua deziras divenar klimero?
06) Quante il evas?
07) Sur quo il praktikas?
08) Kad il falis?
09) Se Maria venos a Skotia, kad el e Roger vizitos Edinburgh?
10) Quon Roger sendas a Maria?
11) Quale nomesas la infanteto?
12) Quon Roger esperas recevar balde?
Generala Questioni
01) Ka vu parolas Ido bone? -> Yes, nam Ido es marveloze facila.
02) Ka vu ofte lektas Ido? -> Yes, me prizas lektar libri en Ido.
03) Ka vu povas skribar Ido? -> Komprenende yes ed anke devas me.
04) Ka vu skribas ad Idisti en altra landi? -> Yes, kelkatempe.
05) Ka vu renkontras altra Idisti? -> No, tre rare. Nam ne esas multa Idisti.
06) Kad es multa Ido-libri en vua domo? -> No, nur kelka libri che me.
07) Ka vu kompros altra Ido-libri? -> Yes, me intencas komprar oli.
08) Ka vu havas libro-listo? -> Yes, la listo de Cardiff.
09) Ka vu abonis Ido-revui? -> Yes, kelka revui.
10) Ka vu es membro dil Ido-Societo? -> Yes, membro di Germana Ido-Societo.
De certena lektolibro - Lektajo 01
La jorno e la nokto. La somero e la vintro. La vorti e la frazi. Un homo havas
un boko e du oreli. Du homi havas du boki e quar oreli. Un manuo havas kin fingri.
Du manui havas dek fingri e povas aplaudar altri. Granda e mikra. Multa o poka.
Bela o leda. Mea amiko havas du granda domi. Multa domi havas poka pekunio.
Li havas bela flori en la gardeno. Il havas altra laboro.
De certena lektolibro - Lektajo 02
Ante parolar on devas pensar. Me volas lernar la linguo Ido. Tu venas por laborar.
Adube tu volas irar? Me volas kelke promenar. Singla homo havas nur un boko
por parolar, ma du oreli por audar. La infanti sekrete ludas dop la domo. Quon
facas la genitori? La patro skribas plura letri e la matro lektas bela libro.
De certena lektolibro - Lektajo 03
Li ne esas hike. Tu ne esas ibe. Ube il esas? Ni ne savas. Vi promenas ofte.
Me ne esas en la domo. Kad il komprenas to? No, il ne komprenas. Ka la infanti
ploras? No, li ne ploras, kontree li ridas. Kad omna homi esas kontenta? No,
nur tre poka homi esas kontenta.
Komprero: "Ica piri ne esas manjebla, li esas acerba (sour)."
Vendisto: "Yes, me savas lo, ma me ne manjas li, me vendas li."
"Neteso esas tre importanta. Me balnas omnayare adminime (at least) unfoye,
tote indiferenta kad [lo] esas necesa o ne."
De certena lektolibro - Lektajo 04
Mea kuzino havas tri kati, el multe amas li. Il ne pluse parolas kun el. Karlo
havas du bela libri, lu ofte lektas oli. Ka vu savas Ido? - No, ne ja (=ankore
ne), ma me lernas ol.
Viri e mulieri es en la restorerio, ili drinkas vino, eli drinkas kafeo kun
lakto. Gasto: "Pro quo en ica urbo la reda vino es plu chera kam la blanka?"
Restoristo: "Ka vu opinionas ke ni recevas la farbo gratuite?"
- "Me ne povas dicernar vua jemeli, quankam (although) me vidas li omnadie."
- "Ma es ya tre simpla, la una nomesas Henriko, e la altra nomesas Alberto."
- (Ma es ya tre simpla dicernar mea jemeli, Henriko e Alberto.)
De certena lektolibro - Lektajo 05 (parenti - relatives)
La vorti di la frazo. Mea patro evas quaradek yari. Tua biciklo es ankore nova.
Me ne havas tempo por vizitar vu che vua domo. La pordo di la domo es klozita.
Ni volas nun parolar pri nia linguo Ido. Via genitori prestis a me parapluvo.
Li sendas pekunio per la posto a lia parenti. El ne volas dicar ol ad il. A
qua apartenas (belongs) ica krayono? Me ne savas a qua ol apartenas. Ni vidas
la flori di la gardeno. Ilua bona patro es ja mortinta (dead). Patro: "Ka tu
nun savas pro quo me batas tu?" "Yes", singlutas (sobs) Pauleto, "pro ke tu
es plu forta kam me."
Rezumo di la Reguli pri la Puntizado
La punto (.) uzesas por separar la frazi
Komo (,) por separar la propozicioni
La punto komo (;) por separar frazi gramatikale nedependanta, ma ligita per
la senco
La bipunto (:) por anuncar expliko o citajo
La klamo-punto (!) pozesas pos frazo klamanta
La question-punto (?) pozesas pos propoziciono direte questionanta (ne pos propoziciono
subordinita)
La cito-hoketi (" ") uzesas por inkluzar omna citajo
La parentezi ( ) inkluzas frazo o vorto separenda de la cetera texto
La kramponi [ ] ed embracili { } havas analoga roli
Un embracio { juntas plura linei (dextre) ad una (sinistre)
La streketo (-) unionas la parti di vorto kompozita; ol indikas anke la seko
di vorto inter du linei
La streko (--) indikas chanjo di parolanto; ol devas sempre uzesar en dialogi
On ne darfas uzar ol vice la parentezi, o vice la puntaro
La puntaro (...) indikas interrupto di la penso
L'alineo (new paragraph) indikas chanjo di temo o nova ordino di pensi
La noti (infre di la pagini) devas referesar per numeri (ne per steli, kruci,
etc.)
Answers
of the Exercises/Questions
<a name="ex1-s"></a>Exerco 1 (Click <a href="#ex1">here</a> to
return to the exercise)
1. du kloki kin
2. tri kloki quaradek
3. dek e sep kloki
4. dek e quar kloki quaradek e sep
5. du kloki
6. non kloki kin
7. sis kloki e quarimo
8. sis kloki e tri quarimi
9. dek kloki triadek e kin
10. sis kloki kinadek e tri
<a name="q1-s"></a>Questions 1 (Click <a href="#q1">here</a> to
return to the questions)
01) Ol es interesanta.
02) Avino di Maria.
03) El klimis Blanka Monto.
04) No, fortunoze el ne mortis.
05) Kuzo di Roger.
06) Il evas ok yari.
07) Sur la muro en la gardeno.
08) No, til nun il ne falis.
09) Ho, yes.
10) Fotografuro di/pri la familio di Roger.
11) Lu nomesas Paul.
12) Respondo de Maria.