Notas sur le historia del seculo XX, Parte 1

Notas sur le historia del seculo XX, Parte 1

Influentias Importante del Seculo XIX:

Durante le ultime tertie del seculo XIX Europa explodeva con un forte e rapide disveloppamento economic a causa del continuation Revolution Industrial, que sequeva su curso usque le prime annos del seculo XX. Iste progresso economic occurreva irregularmente con alternante periodos de acceleration e depression economic. Il es conveniente divider iste disveloppamento in le historia del civilisation a in le prime e le secunde Revolutiones Industrial.

Le prime revolution industrial originava in Anglaterra in le seculo XVIII con le mechanisation del industria textile e le invention del machina de vapor, e postea iste revolution se extendeva al altere paises de Europa e de America, principalmente le Statos Unite.

Con le evolution de technicas de mechanisation, un crescente numero de productos antea facite per artisanos nunc se faceva a melior mercato per processos industrial, e le artisanos qui anteriormente los habeva facite se trovava sin empleo. E illes e le population rural circumferente tunc debeva laborar in fabricas industrial, que apparentemente offereva a illes un medio plus secur de ganiar se le vita.

Durante le secunde revolution industrial, iste tendentias augmentava. Altere industrias comenciava lor evolution, specialmente le industria chimic, disveloppate principalmente per Germania. Un altere factor importante esseva le disveloppamento de nove formas de energia mechanic, como motores electric e motores de explosion.

Le uso del electricitate, que on poteva producer solmente per accumulatores electric in le prime parte del seculo XIX, se limitava al telegrapho. Ma con le invention del dynamo per Gramme in le ultime parte del seculo XIX, on poteva usar motores electric pro cata machina industrial, eliminante le necessitate de complicate e inefficiente systemas de transmission mechanic pro operar los. Le progresso del industria chimic anque produceva meliorationes in le production de aciero e de altere alligatos metallic.

Le construction de ferrovias anque esseva un factor potentissime in le disveloppamento economic del secunde revolution industrial. In le ultime parte del seculo XIX, le principal paises europee habeva completate lor retes ferroviari. Le construction de tunnels extendeva iste rete, providente a Francia Switza, e Italia un systema de transportation rapide e unificate. Il anque habeva unes projectos spectacularissime, como le completion in Russia del ferrovia transiberian, un linea de unes 9.900 kilometros que attingeva Vladivostok in 1902.

Le application del machina de vapor e postea del motor Diesel al propulsion de naves accelerava le progresso del navigation maritime, que deveniva plus secur con le invention del radiotelegraphia de Marconi. Durante iste periodo, 79% (septanta nove pro cento) del tonnage de transporte esseva de fontes europee e 12% (dece-duo pro cento) de fontes american.

Le perfection de motores de explosion faceva practic le uso de automobiles como medio de transportation, e con illos veniva le expansion de un nove systema de autostratas, que faceva plus dense le rete de transportes in le paises industrialisate.

Le invention del telephono faceva multo plus facile le communication instante electric, producente plus dense retes de communication commercial, le quales facilitava le consolidation de interprisas commercial.

Le industria europee trovava nove consumitores in territorios colonial annexate a Europa durante le secunde medietate del seculo XIX. Inter iste imperios, le plus grande esseva le Imperio Britannic. A causa de omne iste activitates, le valor del commercio international se duplicava in le prime parte del seculo XX.

Durante iste periodo, le paises europee dominava le commercio international. Quando le Prime Guerra Mundial comenciava in 1914 (mille nove centos dece quatro), 65% (sexanta cinque pro cento) del valor total del exportationes mundial originava in paises europee. Ma le commercio american expandeva de 12% (dece duo pro cento) del total mundial a 39% (trenta nove pro cento). Iste commercio comenciava con condimentos e productos del colonias europee e de Europa mesme. Ma quando le seculo XX comenciava, le importation de minerales e altere materias prime deveniva plus importante.

Durante le prime periodo del Revolution Industrial, le paises europee exportava principalmente articulos de consumption. Ma postea deveniva plus importante le exportation de machineria pro le construction de ferrovias e de fabricas in altere paises que se industrialisava.

Le Grande Potentias Economic:

Anglaterra, que comenciava le prime revolution industrial, esseva le potentia le plus grande durante le seculo XIX. Ma quando le seculo XX comenciava, le angleses habeva tres competitores importante: Germania, Francia, e le Statos Unite.

Le Guerra Civil american provocava in le Statos Unite grande progresso economic e industrial, le qual cresceva lentemente ma accelerava durante le ultime decennio del seculo XIX, continuante su curso de acceleration constante durante le seculo XX, formante le base del hegemonia mundial american que comenciava post le Secunde Guerra Mundial.

Anglaterra, Germania, e Francia esseva le paises le plus potente de Europa, e illos dominava le altere paises europee cuje industria esseva ancora incipiente e cuje production agricole esseva basse e mal planificate.

Inter 1890 e 1913 le taxa annual de crescimento brute medie esseva 3,9 in le Statos Untie, 2,9 in Germania, 1,7 in Anglaterra, e 1,4 in Francia. Iste datos nos permitte verificar, de un parte, le progresso spectacular del Statos Unite e, del altere parte, le crescente disveloppamento de Germania, que deveniva le plus grande inter le potentias industrial europee a causa de su production de bonissime aciero, machinas industrial, e un grande varietate de chimicas, relegante Anglaterra al secunde e Francia al tertie position. In despecto del hegemonia industrial de Germania, London continuava su preeminentia economic a causa del prepotentia international del libra sterling.

Foras del area euroatlantic, il habeva solmente un pais que se habeva industrialisate bastante pro competer contra le potentias euroamerican: Japon, que ante un medie seculo emergeva de su systema feudal e comenciava un aggressive programma de occidentalisation e industrialisation. Japon non habeva multe capital e ressources natural, ma su population esseva habil- e inteligentissime.

Le japoneses se industrialisava in le sectores de armas, transporte maritime, industria pesante, e technologia textile e architectural, imitante le modelos occidental de production. Lor governamento central imponeva forte impostos a su sector rural e los investiva in nove fabricas, que rapidemente produceva resultatos economic spectacular.

In 1894 Japon declarava un guerra contra China e lo vinceva. E Japon e Russia voleva occupar Manchuria. Pro resolver iste conflicto, Japon declarava le guerra contra Russia e vinceva le russos in un battalia naval. Iste guerra reduceva le poter del czar russe e indirectemente facilitava le revolution bolshevic. Le paises euroatlantic nunc comprendeva que illos habeva un nove competitor in le Oriente cuje potentia cresceva constantemente.

Prosperitate e Miseria inter le Paises Industrialisate:

Le systema economic que accompaniava le Revolution Industrial, le capitalismo, continuava le concentration de richessa a in le manos del proprietarios del interprisas commercial e industrial. Iste tendentia cresceva gradualmente in le seculo XIX e accelerava durante le seculo XX.

Le proprietarios de iste interprisas voleva augmentar lor profitos al maximo possibile e pagava lor obreros solmente bastante pro mantener les vive in circumstantias miserabile. Lor condition economic sovente non dava a illes accesso al medios de nutrition e hygiene le plus basic. Lor tornos diurnal de labor les debilitava physicamente usque le maladia. Illes non habeva ulle accesso al education. E si illes lo habeva, le demandas physic de lor horas de labor non les permitterea applicar se a lor studios. Mesmo le feminas e le infantes del classes minus privilegiate debeva laborar usque le exhaustion physic pro mantener lor familias in iste circumstantias miserabile.

A causa de iste problemas, le obreros del paises industrial essayava defender lor interesses establiente organisationes syndical, que gradualmente se consolidava e organisava grande agitationes social desde 1905. Iste syndicatos non poteva establir se in le sectores economic ubi le conditiones de vita del obreros esseva le pejor, e illes debeva limitar lor actiones politic a sectores ubi le industrialisation esseva le plus concentrate. In Anglaterra e Germania iste syndicatos habeva unes 4.000.000 (quatro million) obreros, un taxa multo superior a illo de Francia, ubi solmente unes 1.000.000 (un million) poteva organisar se in syndicatos.

Le Developpamento del Socialismo:

Con le organisation syndicatos de obreros, le ideologias pro reorganisar le societate industrial gradualmente cresceva. Le currente le plus importante del socialismo europee habeva su inspiration in le doctrina de Karl Marx, qui, conjunctemente con Friedrich Engels, publicava in 1848 le "Manifesto communiste", que exhortava al obreros de Europa a liberar se con le commando, "Proletarios de omne le mundo, uni vos." In su forma de democracia social, le marxismo deveniva bastante forte pro eliger un solide numero de representantes al parlamentos principal europee--20% (vinti pro cento) in Germania, 25% (vinti cinque pro cento) in Norvega, 20% (vinti pro cento) in Belgio, e 15% (dece-cinque pro cento) in Francia. In Anglaterra le partito laboriste obtineva in 1910 42% (quaranta duo pro cento) del votos popular.

In Russia le partito socialdemocrate, fundate in 1898, se divideva in sectores menchevic e bolchevic (1903). Le bolchevicos fomentava un rebellion in 1905, que, conjuncte con le guerra russojaponese, debilitava le governamento czariste. In 1917 (mille nove centos dece septe) illes establiva in Russia le prime regime socialiste del mundo.

Le anarchismo, un movimento politic plus radical, voleva eliminar omne organisationes authoritari, includente governamentos de ulle forma. Illes habeva su major influentia in Russia, Francia, Italia, e Espania. Le anarchistas fomentava unes attaccos violente de transcendentia historic in le prime parte del seculo XX.

Nationalismo e Imperialismo:

Durante le ultime parte del seculo XIX le grande potentias europee, impulsate per lor ambitiones economic, contendeva inter se pro ampliar lor mercatos e procurar fontes secur de materias prime. Fortificate per le ideologia nationaliste del paises europee, illos divideva inter se omne Africa, Asia, e Oceania.

Le division de Africa in colonias europee se faceva completemente sin prestar attention al interesses del populationes colonisate e sin considerar differentias ethnic, cultural, o historic inter illos. Multe vices le divisiones geographic del colonias europee produceva frontieras artificial marcate per parallelos e meridianos arbitrari in mappas politic.

Ecce le divisiones colonial inter le grande potentias ante le Prime Guerra Mundial:

ANGLATERRA, un pais con un territorio de 245.000 (duo centos quaranta cinque mille) kilometros quadrate, habeva in 1914 un imperio de 33.000.000 (trenta tres million) kilometros quadrate diffundite per le cinque continentes, o sia 126 (cento vinti sex) vices plus grande que Anglaterra mesme. Su principal area de expansion esseva Africa e le subcontinente hindustanic.

FRANCIA dominava un imperio de unes 10.000.000 (dece million) kilometros quadrate, 20 (vinti) vices plus grande que su territorio national, con 55.000.000 (cinquanta cinque million) habitantes diffundite principalmente in Africa ma anque in Indochina e le insulas del Pacifico.

GERMANIA, que habeva comenciate assatis tardivemente a conquerir su proprie colonias proque su cancellero Bismark voleva conquerir solmente territorios europee apud Germania, interprendeva con Wilhelm II un programma mundial de conquesta colonial. Quando comenciava le sexulo XX, Germania habeva colonias in Africa, Asia, e Oceania con un territorio de 2.000.000 (duo million) kilometros quadrate e 8.000.000 (octo milllion) habitantes.

HOLLANDA, post occupar le archipelago indonesian, extendeva su dominio a Sumatra e altere territorios insular, attingente un imperio unes 60 (sexanta) vices plus grande que su territorio metropolitan.

PORTUGAL manteneva su colonias african, Angola e Moçambique. Portugal voleva unificar ambe territorios, un al este e le altere al west, ma Anglaterra frustrava iste ambition.

BELGIO non formava su imperio per initiativas collective national ma per le ambitiones personal de su rege, Leopoldo II, qui creava le ironicamente nominate "Stato Libere del Congo" independente de Belgio ma sub su dominio personal. Ben que le rege assecurava omnes que su intentiones esseva scientific e humanitari, su exploitation de iste territorio immense de 2.500.000 (duo million cinque mille) kilometros quadrate esseva inhuman e diabolic. A causa de criticas international e domestic, ille transfereva iste territorio a su pais in 1908.

ESPANIA controlava un territorio extensissime ma anque habeva ambitiones colonial in certe partes de Asia, le quales confligeva con illos de altere paises europee, le quales frustrava multes ex iste ambitiones.

RUSSIA habeva conquerite un territorio immense circumferente Moscova ma anque habeva ambitiones colonial in le sud de Asia usque le frontieras de Afghanistan e Iran. Russia anque voleva le dominio de Mongolia, Manchuria, Corea, e China. Iste ambitiones confligeva con illos de altere paises europee.

JAPON, le sol nation asian con ambitiones imperialiste, opponeva le penetration del russos a in Manchuria e debilitava le governamento czariste post su guerra con Russia (1904-1905), providente un grande surprisa al governamentos europee. Post establir su dominio sur Corea e qualque insulas in le Pacific, le japoneses poteva satisfacer lor ambitiones colonial usque le Secunde Guerra Mundial.

LE STATOS UNITE, que habeva conquerite omne su territorio in le continente nordamerican verso 1890, comenciava un politica de expansion e colonialismo militariste durante le administration de su presidente McKinley (1897-1901), invadente Cuba e provocante con Espania un guerra que le americanos ganiava facilemente.

A causa de iste guerra, le Statos Unite exercitava un specie de protectorato sur Cuba e annexava Puerto Rico e le Philippinas. Le governamento statounitese anque conquireva Guam, un parte de Samoa, e le insulas de Hawaii, que eventualmente deveniva le cinquantessime stato american.

Pro construer le canal de Panama e controlar le territorio a su latere, le Statos Unite divideva Colombia in duo partes, creante artificialmente un nove stato, Panama, que se submitteva completemente al ambitiones american pro controlar le nove canal inter le oceanos Atlantic e Pacific.

ENGLISH: Notes on the history of the Twentieth Century, Part 1